Azərbaycanda bəzi xarici ölkələrdə təhsil alıb qayıdan tələbələrin diplomlarının tanınmaması problemi ciddi sosial və hüquqi çətinliklər yaradır. Təhsil siyasətində bu məsələnin tənzimlənməsi və gələcək problemlərin qarşısının alınması üçün yeni yanaşmalara ehtiyac var. Statistik məlumatlara əsasən, Azərbaycan Respublikası Elm və Təhsil Nazirliyinə diplom tanınması üçün hər il minlərlə müraciət daxil olur, lakin bu müraciətlərin bir hissəsi rədd edilir. Əsas səbəb kimi bəzi universitetlərin akkreditasiya olunmaması, təhsil səviyyəsinin dövlət standartlarına uyğun gəlməməsi və ya təhsilin formal xarakter daşıması göstərilir.
Bəs görəsən bu problemin həlli üçün hansı addımlar atılmalıdır?
Mövzu ilə bağlı təhsil eksperti Kamran Əsədov Sonxeber.az - a açıqlama verib:
"Təhsil haqqında Azərbaycan Respublikasının Qanununun 26-cı maddəsinə əsasən, xarici ölkələrdə alınan təhsil sənədlərinin tanınması yalnız beynəlxalq müqavilələrə və ya müvafiq dövlət qurumlarının təsdiqlədiyi standartlara uyğun aparılır. Bu hüquqi tənzimləmə xaricdə təhsil almış şəxslərin dövlət və özəl sektor üçün lazım olan bilik və bacarıqlara sahib olmasını təmin etmək məqsədi daşıyır. Bununla yanaşı, "Ali təhsil haqqında" qanunda təhsil müəssisələrinin akkreditasiyası və keyfiyyət standartlarının vacibliyi vurğulanır. Bu, diplomların tanınmamasının hüquqi əsaslarını yaradır, lakin problemin köklü həlli üçün qabaqlayıcı tədbirlərin də müzakirəsi tələb olunur.
Bu məsələnin mənfi tərəflərindən biri tələbələrin illərlə çəkdiyi zəhmətin və ailələrinin maliyyə yatırımlarının boşa çıxmasıdır. Xaricdə təhsil alan gənclər yüksək ümidlərlə və böyük xərclərlə bu addımı atırlar, lakin təhsillərinin sonunda onların diplomlarının tanınmaması həm iqtisadi, həm də mənəvi zərərlər yaradır. Eyni zamanda, bu vəziyyət dövlətin təhsil siyasətinə olan etimadı azalda bilər. Bir çox hallarda tələbələr diplomlarının tanınmaması səbəbindən iş tapmaqda çətinlik çəkir, bu isə əmək bazarına mənfi təsir göstərir. Belə bir vəziyyət cəmiyyətdə sosial narazılığa səbəb ola bilər və gənclərin gələcək planlarına mənfi təsir göstərə bilər.
Məsələnin müsbət tərəflərinə gəldikdə, diplomların tanınmaması ilə bağlı sərt tənzimləmələr Azərbaycanda təhsilin keyfiyyətini və standartlara uyğunluğunu qorumaq üçün vacibdir. Bu yanaşma ölkənin təhsil bazarına ucuz və keyfiyyətsiz diplomların daxil olmasının qarşısını alır. Bundan əlavə, tanınma prosesindəki bu sərtlik işəgötürənlərin daha yaxşı kadrlarla təmin olunmasına xidmət edir. Dövlətin bu sahədə güclü nəzarəti, cəmiyyətin milli maraqlarını və təhsil səviyyəsini qorumaq baxımından mühüm əhəmiyyət daşıyır.
Dünya təcrübəsi göstərir ki, bir çox ölkələr xaricdə alınan diplomların tanınması məsələsində ciddi tənzimləyici mexanizmlər tətbiq edir. Məsələn, Estoniyada tələbələr xaricdə təhsil almağa başlamazdan əvvəl müvafiq dövlət orqanından icazə almalıdırlar. Bu icazə həmin universitetin akkreditasiya səviyyəsini və tələbənin təhsil proqramını əhatə edir. Almaniyada isə xaricdə təhsil almaq istəyən şəxslər əvvəlcədən universitetlərin tanınan təhsil müəssisələrinin siyahısı ilə tanış edilir və yalnız bu siyahıda olan universitetlərdə təhsillərini davam etdirməyə icazə verilir. Türkiyədə də YÖK (Yükseköğretim Kurulu) xaricdə təhsil alanların diplomlarının tanınması üçün əvvəlcədən qeydiyyat və təsdiq prosedurları tətbiq edir.
Azərbaycanda xaricdə təhsil almaq istəyənlər üçün qabaqlayıcı tədbirlərdən biri, tələbələrin təhsil almaq istədikləri universitetlərin siyahısının hazırlanması ola bilər. Bu siyahı beynəlxalq akkreditasiya standartlarına və Azərbaycanın təhsil tələblərinə uyğun olaraq tərtib edilməlidir. Eyni zamanda, xaricdə attestatla təhsil almaq istəyən şəxslər üçün müəyyən məhdudiyyətlər tətbiq edilə bilər. Bu, yalnız tanınan və yüksək keyfiyyətli universitetlərdə təhsil almağa imkan yaradacaq və diplomların tanınması ilə bağlı gələcək problemləri azaldacaq.
Məsələnin digər həlli isə xaricdə təhsil almaq istəyənlər üçün məlumatlandırıcı proqramların təşkilidir. Valideynlər və tələbələr xarici universitetlərin tədris keyfiyyəti, tanınma şərtləri və gələcək karyera perspektivləri haqqında əvvəlcədən məlumatlandırılmalıdır. Bu yanaşma tələbələrin daha informasiyalı qərarlar qəbul etməsinə və risklərin azalmasına kömək edə bilər.
Bütün bu tədbirlər kompleks şəkildə tətbiq olunarsa, həm diplomların tanınması ilə bağlı mövcud problemlər azalar, həm də xaricdə təhsil alan tələbələrin keyfiyyətli və perspektivli təhsil alması təmin edilər. Nəticədə, Azərbaycan cəmiyyətində təhsil sahəsində sosial narazılıqların azalması və gənclərin gələcəyə daha inamlı baxması mümkün olar".
