İran tərəfi daha bir anlaşılmaz dönüş etdi. Məlum olduğu kimi, İranın Bakıdakı müvəqqəti işlər vəkili Seyid Cəfər Ağayi Məryan Azərbaycan Xarici İşlər Nazirliyinə (XİN) çağırılıb. Bakı belə bir addımı bir neçə gün əvvəl Ərdəbildə keçirilən siyasi tədbirdə Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyevin ünvanına səsləndirilən təhqiramiz bəyanatlarla bağlı atıb.
İran Ali dini rəhbərinin nümayəndəsi Seyid Həsən Amelinin çıxışı dekabrın 29-da “Xəbər” dövlət telekanalında canlı yayımlanıb. Bu hadisə ilə bağlı Azərbaycan kəskin etirazını bildirib və son vaxtlar İranda anti-Azərbaycan əhval-ruhiyyəsinin artdığını qeyd edib. XİN-dən vurğulanıb ki, bu cür təbliğat dövlətlərarası əlaqələrin möhkəmlənməsinə kömək etmək əvəzinə, qonşu dövlətlər arasında münasibətləri korlayır, nifrət mühiti yaradır.
Demək olar ki, Bakının birmənalı reaksiyasından dərhal sonra rəsmi Tehran ayətullahın həyasız hərəkətindən geri çəkilməyə qərar verdi. İranın xarici işlər nazirinin köməkçisi və XİN-in Avrasiya üzrə baş direktoru Müctəba Dəmirçili İran ayətullahının ittihamını şərh edərkən deyib: “İranın Ali rəhbərinin nümayəndəsinin bəyanatları İran hökumətinin mövqeyini əks etdirmir”.
İranlı diplomat İranın Ali rəhbərinin Ərdəbil üzrə nümayəndəsi Ayətullah Amelinin Azərbaycan və Türkiyə liderlərini təhqir edən və tarixi faktları təhrif edən həyasız hərəkəti ilə əlaqədar yanvarın 1-də Azərbaycan XİN-ə çağırıldığını xatırladıb. “İranın siyasəti qonşuları ilə, xüsusən də Azərbaycanla dostluq münasibətlərinin inkişafına yönəlib. Azərbaycan Xarici İşlər Nazirliyinin etirazı ölkənin şimal-qərb şəhərlərindən birində keçirilən mərasimdə bir nəfərin düşünülməmiş və yersiz bəyanatları ilə əlaqələndirilib. Təbii ki, bu cür bəyanatların İran hökumətinin rəsmi mövqeyi ilə heç bir əlaqəsi yoxdur”, - deyə İRNA agentliyi Dəmirçilidən sitat gətirib.
Nə deyə bilərik? İran hakimiyyəti Azərbaycanla münasibətləri yaxşılaşdırmaq üçün daha neçə dəfə deyilənlərdən kəskin şəkildə yayınmağa icazə verəcək? Axı bunun heç kimə faydası yoxdur. Bu cür dönüşü necə izah etmək olar? Ən azı yaxşı haldır ki, bu dəfə İran Xarici İşlər Nazirliyi geri addım atmağı bacardı, lakin bu, adətən əvvəllər belə olmurdu.
AYNA mövzunu əcnəbi ekspertlərlə müzakirə edib.
Rusiyalı araşdırmaçı, iranşünas tədqiqatçı və jurnalist Mixail Borodkin:
“Tehran rejiminin onilliklər ərzində qurduğu planlarının iflasa uğradığını hiss etməsi açıq-aşkardır. Birincisi, İsrail ordusu Tehranın Yaxın Şərqdə ən mühüm təsir aləti olan Livan “Hizbullah”ının başını kəsdi və məğlub etdi. Sonra şiə oxunun əsas halqası olan Suriyada Bəşər Əsəd rejimi süqut etdi və İran bir gecədə bu ölkədəki təsirini Türkiyənin xeyrinə itirdi.
Eyni zamanda, İran daxilində vəziyyət çox ağırdır. Sosial-iqtisadi problemlər hər gün daha da ağırlaşır. Elektrik enerjisinin kəsilməsi adi hala çevrilib, valyuta məzənnəsi aşağı düşüb, əhali yoxsullaşıb. Görünən odur ki, rejim əsəbləşməyə başlayıb. Diqqəti daxili problemlərdən yayındırmağın ən yaxşı yolu xarici düşmən tapmaqdır. Adətən bu rolu İsrail oynayır, lakin İran ictimai rəyi rejimin anti-İsrail ritorikasından yorulub və buna əhəmiyyət vermir.
Kütlələri ovsunlamaq üçün yeni bir şeyə ehtiyac var və buna görə də Ayətullah Ameli Azərbaycan və Türkiyəyə hücum etmək qərarına gəldi. Onun Bakı ilə Tehran arasında münasibətlərə xələl gətirməsi heç vecinə də deyil. Göründüyü kimi, Ayətullah İran rejiminin yuxarı eşelonunda olan bir çoxları kimi, qonşu dövlətə yuxarıdan aşağı baxmaqda davam edir və onun rəhbərlərinə hörmət göstərməyi lazım görmür. Nəticələri olacaqsa, qoy XİN bununla məşğul olsun.
Yeri gəlmişkən, xatırlatmaq istəyirəm ki, bu, onun belə tonda ilk açıqlaması deyil. 2024-cü ilin noyabrında İran Prezidenti Pezeşkian İsrail Prezidentinin bu tədbirdə iştirakına görə iqlim konfransı üçün Bakıya getmədikdə, Ayətullah Ameli bu demarşı dəstəklədi və eyni zamanda İranın bu mövzuda bütün Azərbaycan xalqı adından İsraillə əlaqələri saxlamağı dayandırmağı tələb etmək hüququna malik olduğunu bildirdi. Beləliklə, Ayətullah Ameli azərbaycanlıların suverenlik və müstəqil fikir hüququnu ardıcıl olaraq inkar edir”.
İsrailli siyasi ekspert və publisist Aviqdor Eskin:
“İran heç bir anlayışı olmayanlara vahid monolit kimi görünür. Lakin bu, dəqiq deyil. Məsələn, İran hakimiyyəti və onun dini liderləri İsraili məhv etməyə yönəlmiş ardıcıl təbliğat aparırlar. Onlar həmçinin İsrailə zərər vermək istəyən bütün terror qruplarını dəstəkləyirlər.
Bununla belə, İran xalqı İsrailə qarşı mehribandır. Şəxsən mənim onlarla Gürcüstanda və Rusiyada dəfələrlə görüşmək imkanım olub və onlar həmişə xoş niyyət nümayiş etdiriblər.
Azərbaycana gəlincə, bu dövlət İranda böyük qıcıq yaradır. Bir çox ayətullahlar və hakimiyyətdə olan insanlar şiə əksəriyyəti olan qonşu ölkənin geniş mənada uğur nümayiş etdirməsi, lakin eyni zamanda dini azadlıqlara sadiq qalması faktından son dərəcə qıcıqlanır. Tehran bunu pis nümunə kimi görür, çünki Azərbaycan əhalisi daha yaxşı yaşayır. Buna görə də, birbaşa paxıllığa əsaslanan mənfi emosional fon ayrı-ayrı nitqlərdə pozulur.
İranın güc strukturlarında bir çox insanlar ölkənizin əhalisinin əksəriyyətinin şiə olduğunu əsas götürərək Azərbaycanın tabe olmasını istəyirlər. Bu yanaşma siyasətdə də iz buraxır.
Eyni zamanda, Tehran Azərbaycanla münasibətlərin pisləşməsinin zərərli mahiyyətini anlayır. Bakının İranda iyirmi və ya daha çox milyon azərbaycanlının timsalında böyük və istifadə olunmamış təsir potensialı var. Ona görə də Tehrandakı praqmatiklər təmkinli olmağa üstünlük verirlər”.
